Бүгінде әлемде ең жоғары инфляция қайда: сандар мен себептер

Инфляция — көптеген адамға таныс экономикалық құбылыс, оның әсері тек экономикасы тұрақсыз елдерде ғана емес, жетекші әлемдік державаларда да сезіледі. Кейбір елдерде гиперинфляция байқалады, оның көрсеткіштері шын мәнінде драмалық деңгейде болып, ұлттық валютаның құнсыздануына, экономикалық тұрақтылықтың әлсіреуіне және түптеп келгенде халықтың өмір сүру деңгейінің құлдырауына әкеледі.

Гиперинфляцияның себептері

Жаһандық экономика жағдайында әлемдегі инфляция деңгейі мүлдем тұрақты емес, әрі жоғары инфляция әртүрлі себептерден туындауы мүмкін. Әлемдегі ең жоғары инфляция көбіне саяси тұрақсыздықпен, экономиканы тиімсіз басқарумен, шамадан тыс мемлекеттік шығындармен және ойластырылмаған реформалармен байланысты. Мысалы, Венесуэла мен Зимбабведе гиперинфляция көбіне тиімсіз экономикалық шаралар мен құрылымдық дисбаланстардың салдарынан туындады. Мәселен, Венесуэлада жеке меншікті тәркілеу және экономиканы қатаң бақылау ұлттық валютаға да, инфляция деңгейіне де кері әсер етті.

Әлемдегі инфляция бойынша қазіргі көшбасшылар

Қазіргі көрсеткіштерді талдау Венесуэла мен Оңтүстік Судан 2025 жылға қарай әлемдегі ең жоғары инфляцияға ие екенін көрсетеді. Венесуэлада жылдық инфляция 172%, ал Оңтүстік Суданда — 113%, бұл осы елдердің экономикалық ахуалына айтарлықтай ықпал ететін жоғары деңгей болып отыр. Түркияда инфляция 37,9% құрады, бұл девальвациямен және энергия дағдарысымен байланысты. Сондай-ақ Иранда санкциялар мен ұлттық валютаның құлдырауына байланысты инфляция 38,7% деңгейінде.

Венесуэланың соңғы 20 жылдағы негізгі экономикалық көрсеткіштері

Өзекті статистикалық деректер

Деректер Statbureau, Zakon.kz, Евростат, Inbusiness.kz материалдары негізінде жинақталған.

2025 жылы ең жоғары инфляция жүйелі дағдарысы бар елдерде тіркелді: Венесуэла (172%), Оңтүстік Судан (113%), Зимбабве (93,8%). Ірі экономика арасында ең жоғары көрсеткіш Түркияда — 37,9%. Негізгі себептер: валюта дағдарыстары, санкциялар, саяси тұрақсыздық және құрылымдық дисбаланстар. Бұлардың барлығы соңғы 2 жыл ішіндегі Қазақстандағы рекордтық инфляцияға да жанама түрде әсер етті.

Сарапшылар пікірі

• ХВҚ мен Дүниежүзілік банк гиперинфляциясы бар елдерге кешенді макроэкономикалық реформалардың қажеттілігін атап өтеді.

• Халықаралық рейтингтік агенттіктер инфляцияны тұрақты бақылау үшін құрылымдық реформалар мен жемқорлықпен күрестің маңызын көрсетеді.

• Зерттеу орталықтарының сарапшылары әлсіз институттары бар елдерде инфляциялық секірістердің триггері ретінде сыртқы соққылардың (санкциялар, соғыстар, пандемиялар) әсерін бөліп көрсетеді.

Инфляцияны төмендетуге арналған сараптамалық ұсынымдар

Экономикалық сарапшылар экономиканы тұрақтандыру үшін кешенді тәсілдің маңызын атап өтеді. Қаржылық (бюджеттік) саясаттағы ашықтық пен жауапкершілік шешуші рөл атқарады. Сондай-ақ орталық банктердің тәуелсіздігін қамтамасыз ету маңызды, бұл қысқа мерзімді саяси пайдані емес, экономиканың ұзақ мерзімді дамуын көздейтін саясат жүргізуге мүмкіндік береді. Өткен сабақтарды бағаламау — қауіпті стратегия. Германиядағы соғыстан кейінгі реформалар, Югославия мен Бразилиядағы деноминациялар ең жоғары инфляциядан шыққан елдердің сәтті мысалдары болды. Бұл тарихи тәжірибелер ұзақ мерзімді макроэкономикалық тұрақтылық үшін қажетті құрылымдық өзгерістердің маңызын айқын көрсетеді.

BankPro.kz жүргізген егжей-тегжейлі талдаудың қорытындылары

• Гиперинфляция басқару мәселелері созылмалы елдерде сақталып отыр (Венесуэла, Зимбабве, Оңтүстік Судан).

• Ең ірі экономикаларда инфляцияның баяулауы байқалады (АҚШ, Еуроаймақ, Жапония): ЭЫДҰ елдерінде орташа деңгей 4,2% болды — соңғы төрт жылдағы рекордтық төмендеу.

• Дамушы елдер валюта бағамдарының құбылуына, шикізат бағаларына және саяси тұрақсыздыққа осал күйінде қалуда.

• Бағаларды бақылауға арналған цифрлық құралдарды енгізу (мониторинг платформалары, сауда операцияларының ашықтығы үшін блокчейн жүйелері) стандартты тәжірибеге айналуда.

• Инфляцияны болжау үшін Big Data мен машина оқытуына қызығушылық артып келеді: мысалы, Аргентина Орталық банкі баға динамикасын болжауға нейрожелілік модельдерді сынақтан өткізіп жатыр.

• Инфляцияны таргеттеу Түркияда және Аргентинада қолданылуда, алайда бақылаудың әлсіздігінен тиімділік төмен күйінде қалып отыр.

• Тиімді антиинфляциялық стратегияларды әзірлеу үшін мониторингке цифрлық технологияларды енгізу, институционалдық реформалар және заманауи болжамдық талдау әдістерін пайдалану қажет.
  Зерттеулердің перспективалы бағыттары — жоғары инфляция жағдайында мемлекеттік институттарды түрлендіру және цифрлық валюталарды интеграциялау.

Біз атап өткен олқылықтар:

• Саяси дағдарыстар жағдайындағы елдер үшін гиперинфляциядан ұзақ мерзімді шығу тетіктері бойынша зерттеулер жеткіліксіз.

• Дамушы елдерде инфляциялық күтулерді түзетудегі финтех-стартаптар мен жергілікті цифрлық валюталардың рөлі туралы деректер аз.

• Онлайн-сауда, баға динамикасы мен инфляция арасындағы байланыстар толық зерттелмеген.

• Мемлекеттік сатып алуда блокчейн ашықтығын қолдану бойынша дерлік кейс жоқ.

Дереккөздер:

• Statbureau — елдердің инфляциясы бойынша онлайн рейтинг

• Zakon.kz — гиперинфляциясы бар елдер жөніндегі талдау

• Inbusiness.kz — ЭЫДҰ елдеріндегі инфляция мониторингі

• Евростат, Lenta.ru — ЕО елдері бойынша есептілік