Қарқынды инфляция: жинақтарыңызды қалай қорғап, табыстылықты қалай сақтауға болады

Бұған дейінгі мақаламызда инфляция деген не, оның түрлері және неліктен пайда болатынын талқылаған едік. Сонда бағаның жай өсімі — апат емес екенін, ал инфляция қарқынды деңгейге ауысқанда шынайы қиындықтар басталатынын көрдік. Енді қарқынды инфляция нені меңзейді, ол күнделікті өмірге қалай әсер етеді және ақшаңызды қалай сақтап қалуға болатынын қарастырайық.

Қарқынды инфляция деген не?

Қарқынды инфляция — бағалар жылына 10–50% аралығында (кейде одан да тез) өсетін жағдай. Бұл жай қымбатшылық емес — ақша ай сайын дерлік құнсызданады деген сөз. Адамдар ұлттық валютаға сенімін жоғалтып, ақшаны тезірек жұмсауға тырысады, ал табыстылығы инфляциядан жоғары емес жинақтардың мәні қалмайды.

Неліктен инфляция бәрін алаңдатады?

Инфляция «қарқын алған» кезде бұл тек бағаның көтерілуі емес, нағыз күйзеліс. Бағалар жылына ондаған, тіпті жүздеген пайызға секіруі мүмкін. Мұндайда жоспарлау қиынға соғады. Себептері әртүрлі: экономикада ақшаның шамадан тыс көптігі, жаһандық күйзелістер, сұраныс пен ұсыныстың тұрақсыздығы және т.б. Мұның бәрі «аяқ астынан жер тайып кеткендей» сезім тудырады.

Қарқынды инфляция мысалдары

Бұл мысалдар — өмірден алынған. 2025 жылы бірқатар елдер бұған тікелей тап болды:

• Түркия — наурызда ресми инфляция 70%-ға жуықтады, ал бейресми бағалаулар 120%-дан асты. Ең төменгі жалақыны күрт көтеру, ішкі реформалар және лираның әлсіреуі ақшаның құнсыздануын үдетті.

• Аргентина — созылмалы инфляция жағдайында өмір сүріп келеді. Қаржылық тұрақсыздық, мемлекеттік қарыз және ұлттық валютаға сенімнің жоғалуы бағаның үнемі өсуіне әкелді.

• Ливан мен Венесуэла — мұнда инфляцияға экономикалық әлсіздікпен қатар саяси дағдарыс, санкциялар, ал Венесуэлада — мұнай өндірудің төмендеуі әсер етті.

• Бірқатар Африка елдері — экономикалық іргетастың әлсіздігі мен саяси тұрақсыздық бағаның өсуін жеделдетуде.

• Иран — инфляцияны тамақ бағасының күрт өсуі алға сүйреуде.

Осы фон аясында ішкі қиындықтарға қарамастан, Қазақстанда, сондай-ақ Ресей мен Беларуста инфляция әзірге қарқынды деңгейге жеткен жоқ. Алайда бұл босаңсуға себеп емес — жағдай өзгеруі мүмкін.

Қашан бәрі бірден қымбаттап кетті?

2022 жылды ұмыту қиын. Дүниежүзінде қарапайым тауарлар мен қызметтердің бағасы күрт көтерілді. Көпшілік ақшаны сақтаудың сенімді жолдарын іздеді: біреулер алтынға, енді біреулер пәтерге жүгінді. Бұл түсінікті: тұрақтылық керек. Егер инфляция «қуып жетіп тұрса», ақшаны жастық астында сақтау — шешім емес. Ақылмен әрекет ету қажет.

Активтерді әртараптандыру — қауіпсіздік құралы

Ең жұмыс істейтін тәсілдердің бірі — «барлық жұмыртқаны бір себетке салмау». Акциялар, жылжымайтын мүлік, банк депозиттері, облигациялар, сәл алтын — осындай қоспа тіпті турбулентті кезеңдерден өтуде көмектеседі. Әсіресе валюта бағамы құбылып тұрса, диверсификация — нағыз құтқару шеңбері.

Жылжымайтын мүлік

Пәтер мен үй — тек баспана емес, капиталды сақтаудың құралы. Ойлап істесеңіз, уақтылы рәсімделген алғашқы тұрғын үйге ипотека да 5 жылда өзін-өзі ақтауы мүмкін. Тұрғын үй мен жалдау бағасы көбіне инфляциямен бірге өседі. Қазақстанда да дағдарыстарға қарамастан, жылжымайтын мүлік нарығы ұзақ мерзімде өсім көрсетіп келеді (әрине, өңірге қарай ерекшеліктер бар).

Табыстар өспей, бағалар көтерілгенде — жоспарсыз болмайды. Қаржылық қауіпсіздік жастығы — сән емес, қажеттілік. Әртүрлі сценарийлерді (күтпеген жұмыстан босату, доллар бағамының секіруі) ескеріп жоспарлау дағдарыста сасып қалмауға көмектеседі. Қазір тіпті қайда салған дұрыс екенін шамалап көрсететін онлайн сервистер де бар.

Ал мемлекет ше? Ол да шетте қалмайды

Инфляциямен күрес — тек азаматтардың емес, биліктің де міндеті. Қазақстанда мемлекеттік бағдарламалар мен банктік шаралар жағдайды ішінара тұрақтандыруда. Ұлттық банк реттейтін негізгі мөлшерлеме — бағаларды «ақылға қондыруға» көмектесетін маңызды тұтқа. Бірқатар елдер ауыр ахуалдан жол тауып шықты. Қазақстан тәжірибесі де ерекшелік емес: негізгі ставканы басқару және банктермен үйлесім — өткір қырларды жұмсартуға мүмкіндік береді.

Қорытынды: абыржымаңыз, әрекет етіңіз

Инфляция жағымсыз екені анық. Бірақ салқынқандылықпен қарасаңыз, жинақты ғана қорғап қоймай, оны арттыруға да болады. Ең бастысы — қол қусырып отырмау. Нәтиже беретінін таңдап, соны қолданыңыз. Қазақстан жағдайында инвестиция және ақшаны сауатты басқару — сән емес, қажетті дағды.