Девальвация: ол сіздің ақшаңызға қалай әсер етеді

Девальвация дегеніміз не

Девальвация — ұлттық валютаның шетел валюталарына қатысты құнсыздануы. Қарапайым тілмен айтқанда, сол мөлшердегі теңгеге бұрынғыдан аз доллар, еуро немесе юань сатып аласыз. Бұл құбылыс бағаларға, табысқа, жинақтарға және тұтас экономикаға ықпал етеді. 2025 жылы теңгенің біртіндеп әлсіреуі күтіледі, бұл мемлекеттік қаржыға да, жеке бюджеттерге де әсер етуі мүмкін.

Девальвация, инфляция және ревальвация — айырмашылығы неде

Инфляция — ел ішіндегі бағалардың өсуі, соның салдарынан ақшаның сатып алу қабілеті төмендейді. Ал девальвация — валютаның сыртқы нарықтағы бағамының түсуі. Ревальвация — керісінше процесс, ұлттық валютаның нығаюы. Яғни, девальвация — теңгенің әлсіреуі, ревальвация — оның күшеюі.

Бағамды кім реттейді: ҚРҰБ, KASE және Ұлттық қор

2015 жылдан бері Қазақстан Ұлттық банкі (ҚРҰБ) теңге бағамының еркін өзгермелі режиміне өтті. Бұл валюта бағамы нарықтағы сұраныс пен ұсынысқа сай қалыптасады дегенді білдіреді. KASE (Қазақстан қор биржасы) күнделікті бағамдарды тіркейді, ал қажет болған жағдайда Ұлттық қор күрт құбылуларды жұмсартуға көмектеседі.

Девальвацияның плюсы мен минусы: бұл сіз үшін нені білдіреді

Жинақтарға қалай әсер етеді

Егер ақшаңыз теңгеде сақталса, олардың шетел валюталарына қатысты құны төмендейді. Ал жинақтарыңыз долларда немесе еурода болса, бағам өсуінен ұтасыз. Девальвация валюта бойынша жинақ құрылымын қайта қарауға себеп болуы мүмкін.

Несиелерге қалай әсер етеді

Несиеңіз валютада болса, төлеу қиындайды — теңгемен төлем сомасы артады. Ал теңгедегі несиелер, әсіресе банк мөлшерлемені көтермесе, салыстырмалы түрде тұрақтырақ болуы мүмкін.

Отбасы мен бизнеске қалай әсер етеді

Экспорттаушыларға тиімді: валютамен түсетін табыс өседі. Импорт, керісінше, қымбаттайды — шетелден келетін техника, киім, азық-түлік бағасы көтеріледі. Бұл тұтыну дағдыларына, жұмыспен қамту мен табыс деңгейіне әсер етуі ықтимал.

Неге теңге арзандауы мүмкін

Сыртқы себептер

Негізгі факторлар — мұнай бағасы, нарықтардың құбылуы, саяси қақтығыстар. Шикізат құнының түсуі валюталық түсімді азайтады.

Ішкі себептер

Экспорт пен импорт теңгерімінің бұзылуы, инфляциялық күтулер, бюджеттің тапшылығы — мұның бәрі теңгеге қысым жасайды. Экономикалық көрсеткіштер әлсіреген сайын бағам тәуекелі артады.

Мемлекеттің әрекеттері

Ұлттық банк жағдайды тұрақтандыру үшін интервенциялар жүргізуі мүмкін — валютаны сату немесе сатып алу. Сондай-ақ Қаржы министрлігінің шаралары мен Ұлттық қор активтерін пайдалану маңызды.

Девальвацияның тарихи мысалдары

Қазақстан: негізгі даталар

• 1999 жыл — Азия дағдарысынан кейін және мұнай бағасының түсуі

• 2009 жыл — жаһандық қаржы дағдарысы

• 2014 және 2015 жылдар — мұнай бағасының құлдырауы, геосаясат

• 2020 және 2022 жылдар — пандемия және халықаралық санкциялар

Тәжірибе көрсеткендей: экономиканың тұрақтылығы әртараптандыру мен қатаң макроэкономикалық тәртіпке байланысты.

Ең күрт девальвация

2014 жылғы ақпанда теңге бір тәулікте шамамен 20%-ға әлсіреді. Бұл халық пен бизнес үшін үлкен соққы болды.

Басқа елдерден қандай сабақ алуға болады

Басқа елдер резервтер, икемді бюджеттік саясат және тәуелсіз қаржы институттары арқылы девальвация салдарын еңсере алады.

Көкжиекте девальвация көрінсе не істеу керек

Бұрын: резерв қалыптастыру

Ақшаның бір бөлігін валютамен және алтынмен сақтап, пайыздарды салыстырып, тиімді депозит немесе салым ашыңыз. Қалаған сәтте қаражатқа қол жеткізу үшін өтімді активтерден «қауіпсіздік жастығын» жинаңыз.

Барысында: сабыр сақтау

Паникаға бой алдырмаңыз. Тәуекелдерді бағалап, эмоцияға берілмей шешім қабылдаңыз. Кейде девальвация инвестициялық мүмкіндіктер ашады.

Кейін: стратегияны қайта қарау

Бағам тұрақтанғанда, активтер құрылымын қайта қарап шығыңыз. Не жұмыс істеді, не істемеді — бағалаңыз.

Валюта мен алтынды қайдан алу

Тек банктер мен лицензиясы бар айырбастау пунктеріне жүгініңіз. Ұзақ сақтау үшін ҚРҰБ-ның өлшенген құймаларын қарастыруға болады.

Қалай сақтау және көбейту

Банктік депозиттер

Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры (ҚДКҚ) арқылы сақтандырылған салымдарды таңдаңыз. Мөлшерлеме мен қайтару шарттарын ескеріңіз.

Облигациялар мен акциялар

Мемлекеттік облигациялар (МЕОКАМ, МЕУКАМ) — консервативті нұсқа. Белсендірек инвесторлар үшін — корпоративтік облигациялар және KASE, AIX алаңдарындағы бағалы қағаздар.

Валюталық активтер

ETF, еурооблигациялар, ADR/GDR Қазақстан биржалары арқылы қолжетімді. Бұл портфельді әртараптандыруға мүмкіндік береді.

Сақтандыру

Өмір мен денсаулық — да актив. Инвестициялық өмірді сақтандыру (ИӨС) және жинақтаушы өмірді сақтандыру (ЖӨС) қаржылық қорғаныс элементі бола алады.

2025–2026 жылдары нені күту керек

Базалық сценарий

Әлемдік жағдай тұрақты болса, теңгенің бірқалыпты әлсіреуі.

Стресс-сценарийлер

Мұнай бағасының күрт құлдырауы, санкциялар, капиталдың сыртқа ағылуы. Бағам секірістері мен инфляциялық толқындар болуы мүмкін.

Қалай дайындалу

Чек-лист жасаңыз: валюталық резерв, қорғаныш құралдарына инвестициялар, шығындарға икемді тәсіл.

Экономиканы қалай бақылау

ҚРҰБ, ҰСБ, KASE индикаторлары

Қайта қаржыландыру мөлшерлемесі, инфляция, валюта бағамдары, төлем балансы көрсеткіштерін бақылаңыз.

Технологиялар көмекке келеді

Үлкен деректер мен машиналық оқыту талдаушылар мен реттеушілерге ауытқуларды дәлірек болжауға көмектеседі.

Салықтар және реттеу

Валюта операциялары туралы нені білу маңызды

Жеке тұлғалар сәйкестендіру рәсімдерінен (KYC) өтуі және Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (ҚНРДА) талаптарын сақтауы тиіс.

Табысқа салынатын салықтар

Депозит пайыздары, облигациялар, алтын операциялары және шетелдік қағаздар бойынша табыстар салық салуға жатады. Алдын ала кеңес алған дұрыс.

BankPro не ұсынады

• Теңге және валюта депозиттерін салыстыру

• Валюта қоржыны мен кірістілік калькуляторы

• Жаңалықтарға жазылу: бағам, ҚРҰБ мөлшерлемесі, инфляция

Жиі қойылатын сұрақтар

1. Девальвация — жаман ба?
Дайындығыңызға байланысты. Біреулер үшін — шығын, басқалар үшін — табыс мүмкіндігі.

2. Долларды қашан сатып алған дұрыс?
Бағам тұрақты кезде немесе құбылысқа дайын болсаңыз. Ең дұрысы — алдын ала ойластырылған стратегия аясында.

3. Резервті қай валютада ұстау керек?
Бірнешеуінде: доллар, еуро, теңге. Бұл тәуекелді азайтады.

4. Валюталық ипотекамен не істеу керек?
Теңгеге рефинансалауды қарастырыңыз. Шығынды бекітіп, тәуекелді төмендетесіз.

5. Ресми бағамды қайдан қарау керек?
ҚРҰБ, KASE сайттарынан және қаржылық агрегаторлардан.

Пайдалы дереккөздер

• Қазақстан Ұлттық банкі

• ҚНРДА

• ҚДКҚ

• Ұлттық статистика бюросы

• KASE, AIX

• eGov.kz

Глоссарий

• Девальвация — теңге бағамының төмендеуі

• Ревальвация — валютаның нығаюы

• Инфляция — ел ішіндегі бағалардың өсуі

• Номиналды бағам — нарықта қалыптасқан бағам

• Нақты бағам — инфляцияны ескерген бағам

• Базалық мөлшерлеме — ҚРҰБ банктерді несиелендіретін ставка